Reklama:

Leki roślinne o działaniu immunostymulacyjnym

Odporność immunologiczna to zestaw wszystkich mechanizmów biorących udział w wytworzeniu odpowiedzi odpornościowej. W znaczeniu bardziej ogólnym oznacza zdolność do czynnej i biernej ochrony organizmu przed patogenami.

W uproszczeniu, odporność możemy podzielić na swoistą i nieswoistą.

Odporność swoista

To typ odporności zależny od rozpoznawania antygenów przez przeciwciała i receptory rozpoznające antygen, zlokalizowane na limfocytach T i limfocytach B. Wadą tego rodzaju odporności jest to, że na jej wytworzenie organizm potrzebuje kilku dni od momentu kontaktu z patogenem. Zaletą zaś to, że jej mechanizmy raz uruchomione, stają się niebywale efektywne w walce z konkretnym patogenem. Proces jest specyficzny, czyli działa na konkretny patogen/konkretne patogeny. W jego przebiegu dochodzi do wykształcenia pamięci immunologicznej (odporności nabytej), dzięki której organizm zapamiętuje konkretny patogen i przy następnym kontakcie z nim bardzo szybko go zwalcza, nie pozwalając na rozwój infekcji lub sprawiając, że przechodzimy ją o wiele łagodniej.

Odporność nieswoista

To typ odporności zależny od rozpoznawania antygenów przez przeciwciała i receptory. Te mechanizmy mogą działać praktycznie natychmiast po kontakcie z antygenem i często wystarczają do eliminacji patogenu. Jednak ich działanie nie jest zbyt precyzyjne i nie zawsze daje możliwość usunięcia obcych antygenów. Ponadto, odporność nieswoista nie może wytworzyć pamięci immunologicznej.
Na nieswoistą obronę składają się różne mechanizmy np. bariery fizyczne (skóra), broń chemiczna np.: w śluzie dróg oddechowych lub łzach występują enzymy rozkładające ściany komórkowe bakterii. Za tą odporność odpowiadają również czynniki komórkowe takie jak monocyty, makrofagi, granulocyty oraz inne, bliżej niezwiązane z układem odpornościowym komórki, które wykrywają obce dla organizmu cząsteczki i białka obecne w powierzchni patogenów.

Należy zdawać sobie sprawę z faktu, iż mechanizmy nieswoiste, pomimo swojej stosunkowo małej selektywności, umożliwiają "rozruch" mechanizmów swoistych, często znacznie spowalniają infekcje i dają czas na wytworzenie odpowiedzi przez mechanizmy odporności swoistej.

Substancje wpływające na aktywność układu odpornościowego nazywamy immunomudulatorami.

Immunosupresory - hamują odpowiedź układu odpornościowego. Stosuje się je np. po przeszczepach, lub w przebiegu chorób autoimmunologicznych.

Immunostymulatory - substancje nasilające odpowiedź układu immunologicznego na patogeny. Powodują one zwiększenie aktywizacji odporności ustrojowej. Stosuje się je najczęściej w przypadkach nawracających infekcji (przeziębień), w celu ich zapobiegania oraz skrócenia czasu ich trwania.

Obecnie uważa się, że preparaty immunostymulujące oddziałują głównie na odporność nieswoistą. Jest to zaleta w przypadku najczęstszych infekcji górnych dróg oddechowych (przeziębień), gdyż są one wywoływane zwykle przez patogeny o dużej szybkości namnażania i dużej zmienności (Rhinovirusy, Adenovirusy). W obronie przed takimi patogenami większe znaczenie mają mechanizmy odporności nieswoistej.

Stosowanie preparatów immunostymulujących niesie ze sobą jednak pewne ryzyko, np.: uczulenia na immunostymulatory lub antygeny, nadmierne tworzenie złogów p/ciał i kompleksów immunologicznych (np. w stawach), możliwość obecności endotoksyn w iniekcjach preparatów immunostymulujących.

Przykłady grup związków o działaniu immunostymulującym:

• drobnocząsteczkowe
  • alkamidy
  • laktony seskwiterpenowe
  • fenole
  • fosfatydy
• wielkocząsteczkowe
  • nukleotydy
  • proteiny
  • polisacharydy

Surowce o działaniu immunostymulującym:

• Echinaceae sp. herba et radix - ziele, korzeń jeżówki
• Aloes
• Somnosi microcephali oleum - Olej z wątroby rekina grenlandzkiego
• Sambuci flos, fructus - kwiat, owoc bzu czarnego
• Ginseng radix - korzeń żeń-szenia

Substancje pochodzenia naturalnego o działaniu immunostymulującym:

• laktoferyna
• betaglukan

Do preparatów wzmacniających, stosowanych w infekcjach, zalicza się również:

• propolis, mleczko pszczele
• czosnek
• olej z nasion ogórecznika (Boraginis oleum)

Echinaceae herba et radix - korzeń i ziele jeżówki

Echinacea purpurea - Jeżówka purpurowa
Echinacea engustifolia - Jeżówka wąskolistna
Echinacea pallida - Jeżówka blada

Echinacea purpurea - Jeżówka purpurowa

Surowiec stanowi ziele lub korzeń wymienionych gatunków jeżówek pochodzące z 2-3 letnich upraw. Ziele zbiera się w okresie kwitnienia, a następnie suszy lub przerabia na sok. Korzeń zbiera się jesienią - w trakcie likwidacji plantacji.

Surowcami farmakopealnymi są według FP XI:

• Echinaceae angustifoliae radix
• Echinaceae pallidae radix
• Echinaceae purpureae herba
• Echinaceae purpureae radix

Związki czynne surowca to alkamidy, olejek eteryczny, flawonoidy, polisacharydy.

Wyciągi z jeżówki stymulują układ odpornościowy i hamują aktywności niektórych enzymów bakteryjnych. Wykazują też pewne miejscowe właściwości przeciwzapalne.
Preparaty z surowca stosuje się wewnętrznie, w celu podniesienia odporności, w profilaktyce i leczeniu różnego rodzaju infekcji np. grypy, przeziębień. Zewnętrznie stosuje się je znacznie rzadziej - przy źle gojących się ranach czy owrzodzeniach podudzi.
Uwagi: Preparaty z jeżówki mogą wywołać immunosupresję, dlatego nie należy stosować ich dłużej niż 10 /20 dni (dawkowanie raz na 1/ 2 dni). W celach profilaktycznych stosować jedynie przy zagrożeniu infekcją.

Preparaty:
proste: Echinacea, Succus echianaceae.
złożone: Echinasal(syr.), Esberitox N (tabl./krop.)

Aloë gel- Żel aloesowy
Aloe arborescens folii recentis extractum fluidum -
wyciąg płynny ze świeżych liści aloesu drzewiastego

Aloë vera, Aloë ferox, Aloë arborescens - aloes drzewiasty

Preparaty są uzyskiwane z komórek miękiszowych wewnętrznej części liści, ściętych i pozbawionych skórki, pochodzących od różnych gatunków aloesu.
Z aloesu pozyskuje się również alone -sok spływający ze ściętych liści, stwardniały i wysuszony w warunkach naturalnych. Surowiec ten ma odmienne, przeczyszczające działanie.

Związki czynne: polisacharydy (śluz i wielocukry np.: betamannan), glikoproteiny, fitosterole.

Wyciągi działają stymulująco na układ odpornościowy. Mają również właściwości przeciwzapalne, hipoglikemiczne i antyseptyczne.
Preparaty zawierające żel aloesowy zaleca się rekonwalescentom, osobom starszym i często chorującym. Aloes stosuje się również zewnętrznie w oparzeniach i odmrożeniach. Wyciągi z aloesu są częstymi dodatkami do kosmetyków i produktów higienicznych, na przykład past.

Preparaty: Aloe Vera drinking Gel
zawierające wodne wyciągi z aloesu: Biostymina, Bioaron C (aloes +aronia)
zewnętrznie: Aloe Vera Gel

Somnos microcephali oleum -
Olej z wątroby rekina grenlandzkiego

Surowiec uzyskuje się z wątroby rekina grenlandzkiego. ( Mięso rekina grenlandzkiego jest trujące. Wynika to z obecności toksyn tlenku trimetyloaminy, który po fermentacji rozpada się do trimetyloaminy i wywołuje skutki podobne do skrajnego upojenia alkoholowego. Mięso może być jednak zjedzone, jeśli gotuje się w kilku zmianach wody , suszy albo pozostawia na kilkumiesięczne gnicie.

Olej z wątroby rekina zawiera takie substancje czynne jak skwalen, alkiloglicerole. W handlu dostępne są również preparaty z innych gatunków rekinów - tu zawsze należy zwrócić uwagę na informacje na temat zawartości głównych substancji czynnych. Kilkutygodniowe przyjmowanie ma stymulujący wpływ na układ odpornościowy. Preparat nasila odporność nieswoistą. Olej ten może być pomocny przy leczeniu infekcji wirusowych, grzybiczych i bakteryjnych. Wykazano, że nasila on reakcje układu immunologicznego na patogeny. Zmniejsza częstotliwość infekcji u osób podatnych na zakażenia górnych dróg oddechowych.
Istnieją też badania wskazujące na korzyści stosowania oleju z wątroby rekina w trakcie leczenia chorób nowotworowych. Surowiec chroni przed ubocznymi skutkami radioterapii, przyspiesza gojenie się ran. Eksperymenty przeprowadzane na zwierzętach wskazują na działanie przeciwnowotworowe, nie jest to jednak potwierdzone badaniami na ludziach. Przeciwwskazaniami do stosowania są choroby o podłożu autoimmunizacyjnym. Stwierdzono również zaburzanie gospodarki lipidowej (wzrost LDL) przy dużych dawkach oleju z rekina - dlatego zaleca się ostrożność w jego przyjmowaniu w chorobach sercowo-naczyniowych z zburzeniami gospodarki lipidowej.

Preparaty: Biomarine, Ekomer.

Sambuci flos - Kwiat bzu czarnego FP XI
Sambuci fructus - Owoc bzu czarnego FP IV

Sambucus nigra - Bez czarny

Sambucus nigra L. - Bez czarny

Główne substancje czynne kwiatostanu to flawonoidy, fenolokwasy, triterpeny i sterole. W przypadku owocu są to antocyjany, kwasy organiczne i witaminy.

Obydwa surowce mają tradycyjne zastosowanie w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych. Wykorzystuje się tu szereg ich właściwości leczniczych np.: działanie napotne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i wirusowe oraz immunostymulujące i wykrztuśne.
Działanie immunostymulujące wyciągów z bzu potwierdzono zarówno u osób zdrowych jak i pacjentów z infekcjami wirusowymi. Badania in vitro wykazały, że w powodują one nasilenie produkcji cytokinin przez monocyt. Również badania przeprowadzone na myszach potwierdzają korzystny wpływ wyciągów z bzu na odpowiedź immunologiczną.
Surowiec wykazuje działanie przeciwwirusowe. Badania wykazały, że skraca on czas trwania grypy, a nawet spowalnia czas namnażania się wirusa HIV. Za te właściwości odpowiedzialne są najprawdopodobniej dwa z występujących w surowcu flawonoidów.

Więcej o o tych surowcach:
Sambuci fructus
Sambuci flos

Preparaty: Sok z bzu czarnego, Sambucol.

Laktoferyna

Endogenne białko globularne o właściwościach przeciwbakteryjnych. Białko to posiada zdolność wiązania i przenoszenia jonów żelaza. Laktoferyna obecna jest w mleku i wydzielinach śluzowych oraz ziarnach komórek żernych, np. granulocytów. Działanie laktoferyny polega na wzmaganiu fagocytozy, czyli mechanizmu wychwytywania i wchłaniania drobnych cząsteczek organicznych - w tym wirusów, bakterii, pierwotniaków i grzybów poprzez makrofagi. Laktoferyna stymuluje również komórki systemu immunologicznego do szybkiego dojrzewania.
Białko to posiada zdolność do blokowania miejsc na komórkach gospodarza, w których wiążą się wirusy. Blokuje również te receptory wirusów, które odpowiedzialne są za rozpoznawanie takich miejsc. Blokuje to możliwości przyłączenia się wirusa do komórki gospodarza i jej późniejsze zainfekowanie.

Preparaty złożone: Colostrium, Immuno Up, Laryng Up, Visaxinum.

Beta-glukan

Beta-1,3/1,6-glukan jest polisacharydem występującym w ścianach komórkowych mikroorganizmów np. z gatunku Saccharomyces cerevisiae. Cząsteczki beta-1,3/1,6-glukanu działają aktywizująco na makrofagi, dlatego beta-glukan może być pomocny jako preparat wspomagający w leczeniu nowotworów oraz innych chorób powiązanych ze spadkiem odporności organizmu. Wykazano skuteczność betaglukanu jako preparatu zwiększającego ochronę przed bakteriami gram-dodatnimi i gram-ujemnymi oraz wirusami, grzybami i pasożytami.

Preparaty: Beta Glukan, Immuwash (aer.)

mgr farmacji Łukasz Ejsmont
Data: 2020-11-27