Reklama:

Leki roślinne w chorobach przełyku i żołądka.

Photo created by cookie_studio - www.freepik.com

Choroby przewodu pokarmowego należą do jednych z najczęstszych schorzeń dotykających ludzi - szczególnie w wieku produkcyjnym. Duża część z tych chorób (około 50%) to choroby czynnościowe. Wiele z nich wynika ze złej diety i szybkiego, stresującego trybu życia. Część zaburzeń ma jednak podłoże organiczne, dlatego w przypadku dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego wymagana jest ich dokładna diagnostyka - w celu wykluczenia lub potwierdzenia podejrzewanej choroby. Wiele dolegliwości przewodu pokarmowego wymaga długotrwałego leczenia - stąd często na pierwszy plan wysuwa się bezpieczeństwo farmakoterapii. Z tego względu stosowanie leków roślinnych ma duże uzasadnienie. Leki te, również w praktyce, okazują się często skutecznymi i wystarczającymi preparatami.

Do najczęściej spotykanych chorób górnej części p.p. należą:

Zapalenie przełyku

Jest wynikiem zarzucania kwaśnej treści żołądka do światła przełyku. Dochodzi wtedy do uszkodzenia jego błony śluzowej. Najbardziej charakterystycznym objawem tej dolegliwości jest ból umiejscowiony zamostkowo, pojawiający się w trakcie jedzenia, oraz bolesne połykanie pokarmów. W leczeniu stosuje się preparaty o działaniu osłaniającym, przeciwzapalnym i alkalizującym.
Z preparatów roślinnych na pierwszy plan wysuwają się surowce śluzowe np. malwa czarna, podbiał, prawoślaz, oman, lukrecja, porost islandzki, siemię lniane.

Ostry nieżyt żołądka

Jest to choroba, która rozpoczyna się szybko i trwa krótko - od kilku godzin do kilku dni. Do jej objawów należą utrata apetytu, odbijania, ból w nadbrzuszu, wymioty oraz często gorączka. W ciężkich przypadkach może dojść do odwodnienia.
Leczenie to głodówka, leki osłaniające, p/bólowe, p/zapalne i rozkurczowe.

W fitoterapii tej dolegliwości stosuje się najczęściej:

• Menthae piperitae folium - Liść mięty pieprzowej FP XI
• Matricariae flos - Kwiat rumianku FP XI
• Melissae folium - Liść melisy FP XI
• Salviae officinalis folium - Liść szałwii lekarskiej FP XI

Stosowanie tych ziół (herbatki, nalewki) daje z reguły bardzo szybką poprawę (za wyjątkiem infekcji bakteryjnych lub wirusowych).

Menthae piperitae folium - Liść mięty pieprzowej FP XI

Mentha piperita - Mięta pieprzowa

Mentha piperita L. varietas officinalis Sole forma rubescens Camus - Mięta pieprzowa

Związki czynne surowca to głównie olejek eteryczny zawierający mentol i jego estry (do 50%) i inne monoterpeny. Oprócz tego garbniki i gorycze.

Działanie surowca związane jest z obecnością olejku eterycznego, a w szczególności mentolu. Inne substancje czynne, np. garbniki, posiadają drugorzędne znaczenie dla działania surowca. Wyciągi wzmagają czynność wydzielniczą żołądka oraz wątroby. Ponadto zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit i dróg żółciowych, przywracają ruchy perystaltyczne. Liście mięty posiadają właściwości przeciwbakteryjne oraz słabe właściwości uspokajające.
Surowiec stosowany jest najczęściej w zaburzeniach trawiennych z objawami bólu brzucha i wzdęciami. Może być również stosowany w chorobach wątroby i dróg żółciowych np.: niedoborach żółci.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Menthae piperitae folium.

Przewlekły nieżyt żołądka

To choroba o nie do końca poznanych przyczynach, najprawdopodobniej wynikająca ze stresującego trybu życia. Polega na zmniejszeniu czynności wydzielniczej żołądka. Jej objawy to ucisk w nadbrzuszu, pieczenie, odczucie przejedzenia, zmniejszenie łaknienia. Objawy te nasilają się krótko po posiłku.
W leczeniu tego typu dolegliwości stosuje się surowce goryczowe (amara) i goryczowo -aromatyczne.

Surowce goryczowe
Surowce te na drodze odruchowej (poprzez pobudzenie receptorów smakowych) pobudzają motorykę oraz funkcje wydzielnicze żołądka. Zwiększają łaknienie - są więc często traktowane jako środki ogólnie wzmacniające.
Surowce goryczowe zaliczane są do tej grupy na podstawie właściwości farmakologicznych, a nie chemicznych - jednak większość z nich można zaliczyć do związków o strukturze laktonów seskwiterpenowych lub o strukturze sekoirydoidów.
Goryczy nie wolno stosować w nadkwaśności i chorobie wrzodowej. Przeciwwskazaniem jest też choroba nowotworowa. Należy pamiętać, że dzieci odczuwają smak gorzki znacznie silniej. Surowce goryczowe podaje się około 30-15 minut przed posiłkiem. Surowce goryczowo - aromatyczne są za to podawane w czasie posiłku.

Surowce te można podzielić na:

• Surowce szczerogoryczowe (amara pura).
• Surowce goryczowo - aromatyczne (amara aromatica) - zawierają dodatkowo olejki eteryczne. Mają szersze spektrum działania. Poza pobudzeniem wydzielania soków żołądkowych działają jeszcze przeciwskurczowo, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i uspokajająco. Są bardzo często wykorzystywane jako przyprawy do różnych potraw.
• Surowce goryczowo garbnikowe (amara adstringentia) - zalecane przy dolegliwościach połączonych z biegunką i infekcjami bakteryjnymi. U nas trudno dostępne i bardzo rzadko stosowane.

Amara pura:

• Gentianae radix - Korzeń goryczki FP XI
• Menyanthidis trifoliatae folium - Liść bobrka FP XI
• Taraxaci officinalis radix - Korzeń mniszka lekarskiego FP XI
• Cnici benedicti herba - Ziele drapacza lekarskiego
• Centaurii herba - Ziele centurii FP X
• Cichorii herba/radix

Amara aromatica:

• Absinthii herba - Ziele piołunu FP XI
• Aurantii amari epicarpium et mesocarpium - Naowocnia pomarańczy gorzkiej
• Calami rhizoma - Kłącze tataraku FP IV
• Angelicae archangelicae radix - Korzeń arcydzięgla litworu FP X
• Millefolii herba - Ziele krwawnika FP XI

• Przyprawy:

  • Piperis fructus - Owoc pieprzu czarnego XI
  • Zingiberis rhizoma - Kłącze imbiru lekarskiego FP XI
  • Myristica fragrans - Gałka muszkatołowa
  • Cinnamomi cortex - Kora cynamonowca FP XI
  • Caryophylli flos - Goździk FP XI

Amara adstringentia

• Cinchonae cortex - Kora chinowa FP XI
• oraz kory i drewno innych egzotycznych gatunków drzew

Gentianae radix - Korzeń goryczki FP XI

Gentiana lutea L. - Goryczka żółta.

Surowiec zawiera sekoirydoidy: gencjopikrozyd, amargentynę i inne. Innymi substancjami zawartymi w surowcu są alkaloidy monoterpenowe (gencjanina) i cukry.

Korzeń goryczki to typowy surowiec goryczowy - pobudza łaknienie, wydzielanie śliny i soku żołądkowego. Ma także działanie żółciopędne i żółciotwórcze oraz, pośrednio, wzmacniające. Wykazuje także pewne działanie immunostymulujące. U matek karmiących może wywoływać zmianę smaku mleka

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Gentianae radix.

Menyanthidis trifoliatae folium - Liść bobrka FP VIII

Menyanthes trifoliata - Bobrek trójlistkowy

Menyanthes trifoliata - Bobrek trójlistkowy

Związki czynne surowca to glikozydy irydoidowe i sekoirydoidowe: loganina, swerozyd. Ponadto garbniki i kwasy fenolowe.

Jest to surowiec szczerogorzki - amara pura. Jego zastosowanie odpowiada innym surowcom tego typu. Bobrek jest z reguły stosowany w mieszankach ziołowych.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Menyanthidis trifoliatae folium.

Centaurii herba - Ziele centurii FP X

Centaurium erythraea - Centuria pospolita

Główne związki czynne to glikozydy sekoirydoidowe - gencjopikrozyd, amarogentyna i alkaloidy - gencjanina. Zawiera również flawonoidy i trójterpeny.

Surowiec goryczowy stosowany przy braku łaknienia, zaburzeniach trawienia, oraz w trakcie rekonwalescencji po ciężkich chorobach.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Centaurii herba.

Angelicae archangelicae radix - Korzeń arcydzięgla litworu FP X

Archangelica officinalis - Arcydzięgiel litwor

Surowiec zawiera olejek eteryczny (alfa-pinen), kumaryny i furanokumaryny, flawonoidy i fenolokwasy.

Pobudza wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Działa spazmolitycznie i wiatropędnie. Ma pewne działanie uspokajające na OUN. Stosowany najczęściej jako składnik preparatów złożonych.
Ze względu na zawartość furanokumaryn może wywoływać reakcje fotouczuleniowe.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Angelicae archangelicae radix.

Absinthii herba - Ziele piołunu FP XI

Artemisia absinthium - Bylica piołun

Artemisia absinthium - Bylica piołun

Zawiera związki seskwiterpenowe - absyntyna i anabsyntyna; olejek eteryczny - azuleny, tujon. Oprócz tego flawonoidy, lignany i garbniki.

Surowiec pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Zawarty w nim olejek ma działanie antyseptyczne oraz właściwości spazmolityczne w obrębie mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Poprawia przepływ żółci do dwunastnicy. Wyciągi działają wzmacniająco i regulująco na przemianę materii.
Zewnętrznie wyciągi z piołunu działają trująco na pasożyty skóry oraz na owsiki (Oxyuris).
Wyciągi podawane w większych dawkach lub przez dłuższy czas powodują zawroty głowy i zwiększenie agresywności (tujon).

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Absinthii herba.

Chorba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Jest to przewlekła choroba, która polega na uszkodzeniu błony śluzowej żołądka lub/i dwunastnicy. W jej przebiegu dochodzi do powstania nadżerek, a następnie wrzodu, małego kraterowatego ubytku w błonie śluzowej żołądka. W miejscu tym, po wygojeniu, pozostaje ślad w postaci blizny. Choroba ta ma charakter okresowy - występują okresy jej nasilenia oraz remisji. Zaburzenia te związane są z różnymi czynnikami np. stresem, niewłaściwą dietą, paleniem papierosów oraz występowaniem w żołądku bakterii Heicobacter pylori. Objawem ostrej fazy tej choroby jest ból głodowy - pojawiający się 2 godziny po posiłku i szybko ustępujący po posiłku lub lekach alkalizujących. U niektórych pacjentów ból nie ustępuje po posiłku. Leczenie polega na stosowaniu różnych leków: inhibitorów pompy protonowej, antagonistów H2, antybiotyków (eradykacja przy stwierdzonej bakterii - 2 antybiotyki przez okres około 14 dni), leków alkalizujących, p\bólowych i rozkurczowych.

Stosuje się też leki ziołowe, które łagodzą dolegliwości i przyspieszają leczenie. Zastosowanie mają surowce osłaniające i p/zapalne. Dawniej w fitoterapii choroby wrzodowej dobrze sprawdzały się preparaty z korzenia lukrecji. Obecnie jednak zostały one wyparte przez chemioterapeutyki. Innym zalecanym surowcem o działaniu przeciwzapalnym jest Matricariae flos.

Glycyrrhizae radix - Korzeń lukrecji FP IV

Glycyrrhiza glabra - Lukrecja gładka

Związki czynne surowca to saponiny trójterpenowe (glicyryzyna), flawonoidy. Pozostałe składniki mają marginalne znaczenie.

Wykazuje działanie przeciwzapalne na błony śluzowe przewodu pokarmowego (glicyryzyna). Lukrecja była od dawna stosowana w leczeniu choroby wrzodowej. Surowiec ma również działanie wykrztuśne i sekretolityczne. Działa słabo spazmolitycznie.
Lukrecja ma słodki smak i w małych ilościach może być stosowana do słodzenia potraw.
Uwaga: Preparatów z lukrecji nie wolno stosować dłużej niż 4- 6 tygodni. Długotrwałe stosowanie powoduje zatrzymywanie sodu i wody oraz zwiększoną utratę jonów potasu. Prowadzi to do obrzęków i hipokalemii.

Surowce osłaniające stosowane w chorobie wrzodowej:

• Lini semen - Nasienie lnu FP XI
• Trigonellae foenugraeci semen - Nasienie kozieradki FP XI
• Plantaginis ovatae semen - Nasienie babki jajowatej FP XI
• Althaeae radix - Korzeń prawoślazu FP XI
• Lichen islandicus - Tarczownica islandzka FP XI

Foenugraeci semen - Nasienie kozieradki FP IV

Trigonella foenum graecum - Kozieradka pospolita

Surowiec zawiera śluz w ilości około 25%, saponiny sterydowe, flawonoidy. Oprócz tego nasiona zawierają olej (tłusty), białko i inne związki.

Surowiec działa powlekająco i przeciwzapalnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego. Dlatego kozieradkę stosuje się często jako środek osłaniający w chorobie wrzodowej żołądka. Surowiec stosowany jest również zewnętrznie przy ropnych zapaleniach skóry, egzemie i czyrakach.
Zawarte w surowcu nienasycone kwasy tłuszczowe mają korzystny wpływ na poziom cholesterolu i cukru we krwi.
Zapach surowca zniechęca niektóre osoby do doustnego stosowania.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Trigonellae foenugraeci semen.

Wymioty

Wymioty są objawem, który może towarzyszyć różnego rodzaju zaburzeniom lub chorobom. Często poprzedzają je lub towarzyszą im mdłości. Najczęściej wywołane są one szeroko rozumianymi zatruciami pokarmowymi lub infekcjami. Innymi przyczynami mogą być ciąża lub choroba lokomocyjna. Zdarzają się też poważniejsze przyczyny - dlatego w przypadku powtarzających się wymiotów o nieustalonej przez pacjenta przyczynie, należy udać się do lekarza. Leczenie wymiotów polega głównie na leczeniu ich przyczyn oraz złagodzeniu tego objawu. Leczenie objawowe nasilonych wymiotów należy oprzeć na chemioterapeutykach, jednak w przypadku mniej nasilonych dolegliwości można korzystać z leków roślinnych. Są one szczególnie cenne w przypadkach, gdy wymioty są wynikiem zatruć pokarmowych, gdyż wiele surowców roślinnych potrafi działać w tym przypadku również przyczynowo. Z leków roślinnych najczęściej stosuje się:

• Menthae piperitae folium - Liść mięty pieprzowej FP XI
• Matricariae flos - Kwiat rumianku FP XI

Leki roślinne stosowane są również w przypadku nudności i wymiotów będących wynikiem choroby lokomocyjnej.

Choroba lokomocyjna

Schorzenie występujące podczas poruszania się środkami transportu. Przyczyną jest brak zgodności sygnałów wzrokowych i błędnika, odbieranych przez mózg. Podczas jazdy wzrok odbiera zmianę otoczenia, co mózg interpretuje jako ruch, jednak błędnik, jako narząd równowagi, nie odnotowuje zmian położenia ciała. Skutkuje to brakiem zgodności tych bodźców z określoną sytuacją. Podobne odczucia wywołują niektóre trucizny - stąd odruch wymiotny, mający na celu oczyszczenie żołądka.
Roślinne leki p/wymiotne:

• Skopolamina
• Zingiberis rhizoma - Kłacze imbiru FP XI

Skopolamina jest parasympatykolitykiem. W małych dawkach działa uspokajająco - wywołując senność i otępienie, a także zwiotczenie mięśni gładkich. W większych działa pobudzająco. Ma silne działanie przeciwwymiotne i może być stosowana w chorobie lokomocyjnej (najczęściej w postaci plastrów). W Polsce rzadko stosowana ze względu na szereg działań ubocznych.

Zingiberis rhizoma - Kłącze imbiru XI

Zingiber oficinale - Imbir lekarski

Zingiber oficinale - Imbir lekarski

Surowiec zawiera olejek eteryczny bogaty w monoterpeny, laktony diterpenowe i seskwiterpeny. Wśród pozostałych składników czynnych warto wymienić gingerole.

Surowiec w postaci świeżej, jak i suszonej, stosowany jest jako środek przeciwwymiotny - szczególnie przy leczeniu objawów choroby lokomocyjnej. Ma również zastosowanie w leczeniu niestrawności.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Zingiberis rhizoma.

mgr farmacji Łukasz Ejsmont
Data: 2022-05-03