Reklama:

Leki roślinne o działaniu przeciwkaszlowym

Kaszel to odruchowa reakcja organizmu, mająca na celu oczyszczenie dróg oddechowych z zalegającej w nich wydzieliny lub ciał obcych. Polega ona na nagłym skurczu ścian klatki piersiowej, połączonym z wyrzucaniem powietrza z płuc i dróg oddechowych.

Odruch ten jest wywoływany najczęściej przez:

• ciało obce w układzie oddechowym,
• uszkodzenie błony śluzowej górnych dróg oddechowych w przebiegu infekcji (wirusowej lub, rzadziej, bakteryjnej),
• podrażnienie nerwów odpowiedzialnych za przewodzenie impulsu odruchu kaszlowego (np.: nowotwory tchawicy).

Kaszel jest podstawowym objawem różnych chorób układu oddechowego, zaś jego leczenie jest jedynie leczeniem objawowym, a nie przyczynowym. Należy więc pamiętać o ustaleniu jego przyczyny, zwłaszcza w przypadku, kiedy ten objaw utrzymuje się dłużej niż 8 tygodni. Warto też wiedzieć, że z wiekiem odruch kaszlu słabnie. Dlatego u osób starszych często następuje nadmierne zaleganie wydzieliny w drzewie oskrzelowym.

Kaszel możemy podzielić na:

• mokry (produktywny) - z dużą ilością wydzielin w drogach oddechowych.
  Wydzielina ta może zalegać w oskrzelach, zwężając ich światło i utrudniając oddychanie. Jeżeli stan taki trwa dłużej, to może on sprzyjać rozwojowi bakterii w zalegającym śluzie. W takiej sytuacji warto rozważyć wykorzystanie preparatów o działaniu wykrztuśnym lub mukolitycznym.
• suchy (nieproduktywny) - z małą ilością wydzieliny.
  W takim przypadku dochodzi do częstego, powtarzalnego odruchu kaszlu - bez odkrztuszania wydzieliny. Jest to męczące i prowadzi do podrażnienia śluzówki dróg oddechowych. U pacjentów pojawia się uczucie suchości i piekącego bólu. Taki stan, szczególnie trwający dłużej, może mieć niekorzystny wpływ na układ krążenia, a w skrajnych przypadkach doprowadzić nawet do utraty przytomności.

Pomimo istnienia wielu leków syntetycznych, preparaty roślinne cały czas odgrywają bardzo dużą rolę w leczeniu kaszlu.

Leki i substancje roślinne o działaniu p/kaszlowym (antitussica, antibechica).

• alkaloidy (Codeinum phosphoricum),
• śluzy.

Codeinum phosphoricum - kodeina i pochodne

Alkaloid zawarty w opium. Pochodna morfiny o stosunkowo słabych właściwościach przeciwbólowych i narkotycznych - dobrze jednak hamująca odruch kaszlu. Działa bezpośrednio na ośrodek kaszlu w rdzeniu przedłożonym. Stosowana najczęściej w postaci soli, jako składnik leków złożonych - Codeinum phosphoricum. W lecznictwie stosuje się również inne, syntetyczne pochodne morfiny o działaniu przeciwkaszlowym np. deksametorfan.
Preparaty z kodeiną: Sirupus Pini Compositus

Śluzowe surowce przeciwkaszlowe

Mechanizm ich działania związany jest głównie z właściwościami powlekającymi. Wiadomo, że w błonach śluzowych dróg oddechowych znajdują się mechanoreceptory, których pobudzenie prowadzi do wywołania odruchu kaszlu. Śluzy, po podaniu doustnym, tworzą warstwę ochronną na błonach śluzowych jamy ustnej i gardła, przez co zmniejszają podrażnienie tych receptorów. Przypuszcza się też, że końcowe produkty hydrolizy śluzów np. kwas glukuronowy, po dostaniu się z krwią do płuc, tworzą w dolnych drogach oddechowych roztwory koloidalne, które, powlekając błony śluzowe, działają podobnie jak w gardle. Surowce śluzowe zawierają często inne substancje czynne o korzystnych w leczeniu kaszlu działaniach np. garbniki, flawonoidy, olejki eteryczne. Związki te sprawiają, że surowce wykazują dodatkowe właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Więcej informacji o śluzach znajdziesz tutaj.

Surowce śluzowe o działaniu przeciwkaszlowym:

• Althaeae folium - Liść prawoślazu FP XI
• Althaeae radix - Korzeń prawoślazu FP XI
• Farfarae folium - Liść podbiału FP IV
• Plantaginis lanceolatae folium - Liść babki lancetowatej FP XI
• Lichen islandicus - Tarczownica islandzka FP XI
• Malvae sylvestris flos/folium - Kwiat/Liść ślazu FP XI
• Tiliae flos - Kwiat lipy FP XI (surowiec flawonoidowy o małej zawartości śluzów i słabym działaniu wykrztuśnym)

Althaeae radix - Korzeń prawoślazu FP XI

Althaea officinalis L. - Prawoślaz lekarski

Althaea officinalis L. - Prawoślaz lekarski

Główne związki surowca to śluz o charakterze kwaśnym, oprócz tego skrobia i pektyny.

Surowiec ma działanie osłaniające i zmiękczające, dlatego jest stosowany jako środek przeciwkaszlowy w infekcjach górnych dróg oddechowych. Jest wykorzystywany do sporządzania syropu przeciwkaszlowego Sirupus Altheae, który może być bezpiecznie stosowany u bardzo małych dzieci.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Althaeae radix - Korzeń prawoślazu FP XI.

Althaeae folium - Liść prawoślazu FP XI

Althaea officinalis L. - Prawoślaz lekarski

Surowiec zawiera śluz - około 10%, oprócz tego flawonoidy, fenolokwasy, kumaryny i śladowe ilości olejku eterycznego.

Śluz zawarty w surowcu, po podaniu pokrywa cienką warstwą gardło i żołądek, osłaniając błony śluzowe. Wodne wyciągi z surowca działają podobnie, zwłaszcza na śluzówkę gardła, zmniejszając podrażnienie i częstotliwość odruchu kaszlowego. Podobne działanie wykazują wyciągi z korzenia prawoślazu. Surowiec jest wykorzystywany do produkcji syropów przeciwkaszlowych (szczególnie polecane dla dzieci).

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Althaeae folium - Liść prawoślazu FP XI.

Farfarae folium - Liść podbiału FP IV

Tussilago farfara L. - Podbiał pospolity

Tussilago farfara L. - Podbiał pospolity

Surowiec zawiera śluz, garbniki, flawonoidy, również alkaloidy z grupy pirolizydyny.

Surowiec był kiedyś wykorzystywany do przyrządzania wyciągów o działaniu powlekającym błony śluzowe. Liście stosowane są także zewnętrznie, w okładach na wrzody. Obecnie, ze względu na obecność alkaloidów pirolizydowych o stwierdzonym działaniu kancerogennym, ostrożnie podchodzi się od wewnętrznego zastosowania surowca.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Farfarae folium - Liść podbiału FP IV.

Plantaginis lanceolatae folium - Liść babki lancetowatej FP XI

Plantago lanceolata L. - Babka lancetowata

Plantago lanceolata L. - Babka lancetowata

Główne substancje czynne to glikozydy irydoidowe ( aukubine i inne), śluzy, garbniki i flawonoidy.

Surowiec działa przeciwzapalnie i powlekająco w drogach oddechowych i żołądku. Działa również przeciwskurczowo. Zewnętrznie, odwar lub sok ze świeżych liści ma działanie antyseptyczne, przyspiesza gojenie ran i tworzenie naskórka.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Plantago lanceolata L. - Babka lancetowata.

Lichen islandicus - Tarczownica islandzka FP XI

Cetraria islandica L. - Tarczownica islandzka

Plecha tarczownicy zawiera do 4% gorzkich kwasów porostowych, wielocukry (lichenina i izolichenina) do 70%, śluzy i sole mineralne.

Surowiec działa osłaniająco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego (śluzy). Hamuje rozwój wielu drobnoustrojów gram-dodatnich. Zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego, wchłanianie substancji odżywczych i pobudza łaknienie.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Lichen islandicus - Tarczownica islandzka FP XI.

Malvae sylvestris flos/folium - Kwiat/Liść ślazu FP XI

Malva sylvestris - Ślaz dziki

Zawiera śluzy, flawonoidy i garbniki.

Surowiec jest wykorzystywany tradycyjnie w lecznictwie jako lek o działaniu powlekającym i przeciwkaszlowym. Obecnie coraz rzadziej stosowany, zalecany jako corrigens.

Tiliae flos - Kwiat lipy FP XI

Tilia sp. - Lipa

Tilia cordata - Lipa drobnolistna
Tilia piatyphyllos - Lipa wielkolistna

Surowiec zawiera głównie flawonoidy, olejek eteryczny 0,05%, małe ilości śluzów, garbniki, kwasy organiczne i sterole.

Pomimo małej zawartości śluzów, surowiec można stosować jako delikatny środek osłaniający w nieżytach dróg oddechowych - szczególnie jako składnik roślinnych leków złożonych, stosowanych w przeziębieniach. Jest to związane z dodatkowym, korzystnym w tych dolegliwościach, działaniem napotnym tego surowca.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Tiliae flos - Kwiat lipy FP XI.

mgr farmacji Łukasz Ejsmont
Data: 2021-05-12