Reklama:

Zielnik Apteczny - Mięta

Artykuł ten napisałem dla czasopisma Manager Apteki. Został on opublikowany w 2009 roku, w lutowym numerze tego czasopisma.

Mięta kosmata. Fot. Ł.E.

Mięta jest uważana za jedno z bezpieczniejszych ziół, można ją podawać już czterolatkom. Jednak większe ilości olejku miętowego czy mentolu wykazują po podaniu doustnym działanie toksyczne.

W prawie każdej domowej apteczce znajduje się mięta. Roślinę tę wykorzystywali już starożytni Egipcjanie. Od tego czasu ciągle towarzyszy ludzkości. Jej nazwa wywodzi się od imienia jednej z greckich nimf - Mintho. Była ona jedną z kochanek Hadesa, władcy podziemi, i została zabita przez jego zazdrosną żonę. Z ciała tej nimfy bogowie stworzyli znaną nam dziś roślinę - miętę. Rzymianie twierdzili, że jej orzeźwiający aromat pobudza myślenie i dlatego czasami nosili wianki z jej liści. Sądzili też, że łagodzi napady migreny. W średniowieczu mięta była wymieniana w dziełach Awicenny. W przeszłości, obok działań leczniczych, przypisywano jej również właściwości magiczne: jej napary miały ponoć odganiać złe myśli, a włożona do łóżka miała zagwarantować wierność małżeńską.

Skład

Głównym składnikiem czynnym mięty jest olejek eteryczny, którego zawartość w surowcu wynosi od 1,2 proc. do 3,5 proc. Farmakopealny olejek FP VI powinien zawierać nie mniej niż 30 proc. i nie więcej niż 55 proc. mentolu. Oprócz tego w olejku znajdują się estry mentolu, głównie walerianian mentolu (5 proc.). Stwierdza się obecność mentonu (20 proc.) oraz małe ilości takich terpenów, jak felandren, pinen i cyneol. Liście mięty zawierają substancje czynne, takie jak: garbniki (6-12 proc.), flawonoidy (luteolina, apigenina, rutyna i hesperydyna), gorycze i fenolokwasy.

Odmiany mięty

Mięta, a w zasadzie rośliny z tego rodzaju, występuje głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej, ale znana jest również w innych regionach świata, na przykład w Australii. W chwili obecnej znamy około 40 gatunków mięt oraz wiele mieszańców międzygatunkowych. W naszym regionie za gatunek leczniczy uważa się miętę pieprzową Mentha piperita (L.) Hudson. Jest to mieszaniec powstały w Anglii z połączenia dwóch gatunków mięt: wodnej (M. aquaticai) i zielonej (M. spicata). Po raz pierwszy miętę pieprzową opisano na początku XVIII wieku. W 1721 roku została dodana do Farmakopei Londyńskiej. Mimo że jako mieszaniec może być ona rozmnażana jedynie wegetatywnie, roślina ta stała się popularnym gatunkiem leczniczym na terenie całej Europy. W pozostałych rejonach świata z powodzeniem wykorzystuje się również inne gatunki mięt. Na przykład w Azji popularna jest mięta japońska (Mentha arvensis ver. Piperascensi), gatunek o największej zawartości mentolu w olejku. Niektóre odmiany, na przykład mięta zielona (ang. spearmint), znalazły zastosowanie jako przyprawa do potraw lub aromat alkoholi i gum do żucia. Wyciągi z mięty stosuje się także w przemyśle kosmetycznym jako dodatek do szamponów czy perfum.

Liście mięty

Z mięty pieprzowej uzyskuje się kilka surowców leczniczych: liście (Folium Menthae piperitae), olejek (Oleum Menthe piperitae) i mentol (Mentholum). Lecznicze właściwości liści mięty wykorzystywane są najczęściej w łagodzeniu dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Dzieje się tak dlatego, że zawarte w tym surowcu substancje wzmagają trawienie i czynność wydzielniczą żołądka, zwiększając wydzielanie żółci. Stwierdzono również, że liście mięty mają właściwości przeciwbakteryjne, a także działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Dzięki temu dochodzi do polepszenia perystaltyki przewodu pokarmowego i poprawy pasażu jelitowego. Z tych właśnie powodów liście mięty są stosowane w postaci herbatek w przypadku bólu brzucha, utraty łaknienia, nieżytów przewodu pokarmowego oraz w nieprawidłowej fermentacji i kolkach jelitowych. Podobne działanie wykazują alkoholowe wyciągi z tego surowca. Mięta wykazuje też słabe działanie uspokajające i może nieznacznie obniżać ciśnienie krwi. Te właściwości nie są jednak powszechnie wykorzystywane w lecznictwie.

Olejek miętowy

Mięta pieprzowa. Fot. Ł.E.

Oprócz liści z mięty pozyskuje się także inny ważny dla lecznictwa surowiec ? olejek miętowy. Ma on podobne, choć znacznie silniejsze działanie niż wyciągi z liści. W jego przypadku na pierwszy plan wysuwają się właściwości odkażające, przeciwskurczowe i uspokajające. Ze względu na charakterystyczne dla wszystkich olejków eterycznych działanie drażniące, jest on stosowany głównie zewnętrznie w rozcieńczonych postaciach, na przykład aerozolu. Doustnie podaje się go jako składnik preparatów złożonych stosowanych w leczeniu niektórych chorób wątroby i woreczka żółciowego. Ostatnio dowiedziono, że jest on także pomocny w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego. Olejek stosowany zewnętrznie jest skutecznym środkiem bakteriobójczym oddziałującym na wiele szczepów bakterii, w tym również antybiotykoopornych. Ze względu na te właściwości stosuje się go często w infekcjach gardła jako składnik płukanek czy tabletek do ssania.
W przypadku chorób górnych dróg oddechowych jest on wykorzystywany do inhalacji. Rozcieńczony olejek działa również przeciwbólowo i chłodząco na skórę oraz błony śluzowe. Dzięki temu jest on wykorzystywany w leczeniu dermatoz, którym towarzyszy świąd. Olejek mięty pieprzowej znalazł także zastosowanie w aromaterapii.

Mentol

Najważniejszym składnikiem olejku miętowego jest mentol. Jego zawartość w mięcie pieprzowej wynosi około 50 proc., a w mięcie japońskiej dochodzi do 80 proc. Działanie mentolu nie jest identyczne jak olejku miętowego. Nie wykazuje on właściwości żółciotwórczych i przeciwskurczowych, jakie obserwuje się po wewnętrznym podaniu olejku. Mentol stosowany zewnętrznie ma silne działanie antyseptyczne i przeciwświądowe. Wywołuje uczucie chłodu, zmniejsza ból i stan zapalny. Dzięki temu często jest on stosowany jako dodatek do maści oraz pudrów o działaniu przeciwbólowym i przeciwświądowym.

Działania toksyczne

Mięta jest uważana za jedno z bezpieczniejszych ziół, można ją podawać już czterolatkom. Należy jednak pamiętać, że większe ilości olejku miętowego czy mentolu wykazują po podaniu doustnym działanie toksyczne. W obrazie zatrucia obserwuje się bóle brzucha, wymioty, a przy większych dawkach zaburzenia równowagi i senność. Mięta może także wywoływać alergie. Odnotowano śmiertelne przypadki u małych dzieci po podaniu im olejku miętowego i mentolu, które wywoływały silne skurcze krtani i oskrzeli. Tak ostre reakcje są jednak wyjątkowo rzadkie.

mgr farmacji Łukasz Ejsmont
Data: 2009-11-10