Z wielu roślinnych surowców olejkowych izoluje się olejki eteryczne, które wykorzystywane są jako substancje lecznicze w leczeniu różnego rodzaju schorzeń. Poniżej znajdziecie charakterystykę, oraz zastosowanie kilkunastu najważniejszych moim zadaniem olejków.
Anisi aetheroleum– Olejek anyżowy. Uzyskiwany jest z owoców anyżku (Anisi fructus). Głównymi składnikami olejku są anetol i aldehyd anyżowy. Olejek ma właściwości wykrztuśne. Wynika to z drażniącego działania olejku na błony śluzowe dróg oddechowych, co prowadzi do nasilenia wydzielania śluzu i pobudzenia ruchu rzęsek wyścielających drogi oddechowe. Działanie to obserwuje się zarówno po podaniu drogą wziewną jak i doustną. Po podaniu doustnym olejek anyżowy wykazuje również właściwości spazmolityczne w obrębie przewodu pokarmowego. Dlatego stosuje się go również jako środek zapobiegający wzdęciom i ułatwiający trawienie. U kobiet karmiących zwiększa laktację, a jego substancje czynne są obecne w mleku matki nadając mu słabe właściwości wiatropędne. Olejek anyżowy jest składnikiem wielu preparatów złożonych o działaniu wykrztuśnym i wiatropędnym.
Calami aetheroleum – Olejek tatarakowy. Uzyskuje się go z kłącza tataraku zwyczajnego (Calami rhizoma). Głównym składnikiem olejku jest azaron. Zawiera też miedzy innymi kalamen i pinen. Olejek ten, po podaniu doustnym pobudza wydzielanie soku żołądkowego i przyspiesza procesy trawienne (stomachicum, carminativum). Wykorzystuje się to między innymi w braku łaknienia, wzdęciach, kolce jelitowej. Obecnie jest jednak rzadko stosowany (np. preparat Undenol). Dzięki swoim właściwościom przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym i przeciwświądowym można go stosować jako składnik płukanek do gardła, oraz do kąpieli leczniczych w wielu chorobach skóry np. łupieżu. Olejek tatarakowy dodany do tych kąpieli nadaje im również działanie uspokajające i relaksujące, co przypisuje się zawartemu w nim azaronowi.
Oleum Carvi - Olejek kminkowy. Uzyskuje się go z owoców kminku zwyczajnego (Carvi fructus). Olejek uzyskany z tego surowca zawiera takie substancje czynne jak: karwon, limonen i karweol. Oleum crarvi jest składnikiem preparatów stosowanych w zaburzeniach trawiennych. Olejek ma działanie przeciwskurczowe, poprawia perystaltykę przewodu pokarmowego i zapobiega wzdęciom. Ma działanie mlekopędne i słabo moczopędne. Jest też stosowany w celu poprawy smaku i zapachu niektórych form leku (corrigens). Uwaga, olejku nie należy stosować u niemowląt , a u dzieci do 7 roku życia stosować ostrożnie.
Chamomillae aetheroleum - Olejek rumiankowy. Uzyskuje się go z kwiatostanu rumianku pospolitego (Matricariae flos). Zawiera on takie substancje czynne jak chamazulen czy α-bisabolol. Substancje te warunkują działania terapeutyczne olejku jak i samego surowca. Olejek rumiankowy wykorzystywany jest głównie jako składnik preparatów złożonych (np.: Aesculanu). Jego substancje czynne mają stosunkowo silne właściwości przeciwzapalne. Po podaniu doustnym wykazują takie działanie również w obrębie przewodu pokarmowego. Dlatego też jest chętnie wykorzystywany jako składnik preparatów stosowanych w zaburzeniach przewodu pokarmowego, szczególnie w przypadku bolesnych skurczów jelit u niemowląt i dzieci. Po wchłonięciu do organizmu składniki olejku wydalają się poprzez nerki – gdzie również wykazują działanie przeciwzapalne. Jest ono jednak znacznie słabsze, dlatego w przypadku zapalenia dróg moczowych olejek można stosować jedynie jako składnik pomocniczy preparatów złożonych. Olejek z rumianku ma również działanie przeciwzapalne w obrębie skóry - z tego względu jest chętnie stosowany w maściach leczniczych (i wielu kremach kosmetycznych). Najczęściej wchodzi w skład maści lub okładów stosowanych w przypadku owrzodzeń skóry, żylaków odbytu lub kończyn dolnych, odleżyn i podrażnienia skóry u noworodków. Uwaga! Wszystkie preparaty zawierające olejek rumiankowy bądź rumianek mogą wywoływać reakcje alergiczne, dlatego należy rozważyć ich stosowanie u osób skłonnych do uczuleń.
Citri aetheroleum - Olejek cytrynowy uzyskiwany z owocni cytrynowca zwyczajnego (Citrus limon). Głównymi składnikami są limonen i cytral. Olejek ten jest stosowany w celu poprawy smaku i zapachu leków oraz do nadawania aromatu różnym produktom spożywczym. Po podaniu doustnym wchłania się w jelicie cienkim i wydala przez drogi oddechowe. Ma słabe działanie wykrztuśne i przeciwbakteryjne. Stosuje się go w postaci inhalacji w bólach gardła, katarze i przeziębieniu. Zewnętrznie w podrażnieniach naskórka, oraz jako środek odstraszający owady.
Eucalypti aetheroleum – Olejek eukaliptusowy. Uzyskiwany z liści eukaliptusa (Eucalyptus globulus) Głównym składnikiem jest cyneol. Olejek ten ma działanie wykrztuśne. Rozrzedza wydzielinę w oskrzelach i działa na nie rozkurczowo. Pobudza odruch kaszlu. Działa również silnie przeciwbakteryjnie, szczególnie jeśli podawany jest w postaci inhalacji. Olejek jest składnikiem wielu preparatów złożonych, stosowanych w infekcjach jamy ustnej, gardła, krtani, czy nawet oskrzeli. Zewnętrznie olejek działa bakteriobójczo i drażniąco na skórę. Jest między innym składnikiem maści rozgrzewającej Neo-Capsicerm. Stosowany również w przemyśle spożywczym. Nie należy stosować u niemowląt i małych dzieci.
Foeniculi aetheroleum – Olejek kopru włoskiego. Uzyskiwany z owoców kopru włoskiego (Foeniculi fructus). Głównym składnikiem jest anetol. Stwierdzono, że olejek ma słabe właściwości uspokajające. Posiada też działanie spazmolityczne i wykrztuśne. Mimo powszechnego wykorzystania surowca sam olejek jest jednak stosunkowo rzadko stosowany wewnętrznie, a jeżeli już, to najczęściej jako składnik leków złożonych lub recepturowych np. Aqua Foeniculi czyli wody koperkowej (stosowanej najczęściej w przypadku kolek u dzieci). Związane jest to zapewne z faktem, że duże dawki olejku koprowego mogą wywołać odurzenie i drgawki kloniczne.
Juniperi aetheroleum – Olejek jałowcowy. Uzyskuje się go z owoców (szyszkojagód) jałowca pospolitego (Juniperi galbulus). Głównymi składnikami olejku są alfa-pinen i kadinen. Olejek jałowcowy zwiększa łaknienie, wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Może więc być stosowany doustnie w zaburzeniach trawienia. Ma również działanie moczopędne, stosowany jest czasem jako środek pomocniczy w kamicy nerkowej. Należy jednak pamiętać, że zbyt duże dawki tego olejku prowadzą do uszkodzenia nerek. Oleum Juniperi stosuje się również zewnętrznie, jako składnik preparatów do wcierań w nerwobólach i bólach reumatycznych. Działa on wtedy drażniąco na skórę, wywołując jej zaczerwienienie i uczucie ciepła. Olejek ma ponadto silne właściwości bakteriobójcze.
Lavandulae aetheroleum – Olejek lawendowy, uzyskiwany z kwiatów lawendy lekarskiej (Lavandula officinalis). Głównym składnikiem jest linalol. Olejek ten wykorzystywany jest najczęściej w kosmetyce (i farmacji) w celu nadania produktom przyjemnego zapachu. Posiada on również działania farmakologiczne – usprawnia pracę przewodu pokarmowego, działa spazmolityczne i słabo uspokajająco. Właściwości te, z wyjątkiem ostatniej, są jednak rzadko wykorzystywane w praktyce. Jeżeli chodzi o zastosowanie w lecznictwie to olejek lawendowy stosuje się najczęściej jako składnik inhalacji w nieżytach górnych dróg oddechowych, oraz zewnętrznie jako składnik preparatów o działaniu przeciwgośćcowym i przeciwnerwobólowym (prep. Lawendol). Często stosowany w aromaterapii.
Menthae piperite aetheroleum – Olejek z mięty pieprzowej. Uzyskiwany z liści mięty pieprzowej (Menthae piperitae folium). Głównym składnikiem czynnym jest mentol. Zawiera również menton, pinen i cyneol. Przy podaniu wewnętrznym olejek ma działanie rozkurczowe, żółciopędne i żółciotwórcze. Stosowany jest w przypadku braku łaknienia, zaburzeniach trawiennych, kolce jelitowej. Wykazano jego skuteczność w leczeniu dolegliwości związanych z zespołem jelita nadwrażliwego. Podaje się go również w przypadku schorzeń dróg żółciowych, pęcherzyka żółciowego czy wątroby (jest np. w preparacie Rapacholin). Olejek miętowy ma też działanie wykrztuśnie i rozrzedzające na śluz w drogach oddechowych. Z tego też powodu wchodzi w skład niektórych preparatów stosowanych w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych. Nie bez znaczenia pozostają przy tym jego właściwości przeciwbólowe i odkażające. W przypadku infekcji górnych dróg oddechowych stosuje się go w postaci inhalacji (preparat Inchalol), rzadziej aerozoli. Wchodzi w skład niektórych preparatów do ssania stosowanych w stanach zapalnych gardła (na przykład Septolete). Po zastosowaniu na skórę działa przeciwświądowo i daje wrażenie chłodu, ma ponadto właściwości odstraszające owady. Stosuje się go też w celu poprawy smaku i zapachu preparatów farmaceutycznych i produktów spożywczych. Uwaga - zastosowany (nawet zewnętrznie) u osób nadwrażliwych może wywołać reakcje alergiczne. Olejku nie wolno również stosować bezpośrednio na skórę bez wcześniejszego rozcieńczenia.
Melaleuca aetheroleum (Tea Tree Oil) - Olejek drzewka herbacianego uzyskiwany z liści i gałązek drzewa Melaleuca alternifolia, rzadziej z M. Leucadendra lub M. Cajeputum. Olejki z tych roślin znane są również pod wieloma innymi nazwami np.: “cajuput oil” dla oleju uzyskiwanego z M. Cajeputum. Wszystkie posiadają jednak zbliżony skład i właściwości biochemiczne. Głównym składnikiem jest terpinen-4ol. Olejek zawiera ponadto takie terpeny jak 1,8-cyneol i a-pinen Tea Tree Oil ma potwierdzone doświadczalnie działanie antybakteryjne. Wykazano również że działa przeciwgrzybiczo (np. na Candida albicans) i przeciwpierwotniakowo (np. na Trichomonas vaginalis) . Istnieją pewne doświadczenia wskazujące na jego przeciwwirusowe działanie - były one jednak prowadzone jedynie na kilku wirusach. Niektóre ze składników olejku mają też działanie przeciwzapalne. Wymienione właściwości zgodne są z tradycyjnym zastosowaniem przez Aborygenów liści z drzewa herbacianego, jako środka służącego do opatrywania ran, leczenia dolegliwości skórnych i przygotowywania inhalacji w infekcjach dróg oddechowych. Obecnie sam olejek stosuje się jako środek do leczenia zakażeń skórnych pochodzenia bakteryjnego bądź grzybiczego oraz zapaleń pochwy. Działa łagodząco w oparzeniach i po ukąszeniach przez owady. Rzadziej stosuje się go w inhalacjach przy przeziębieniu. Na ogół jest dobrze tolerowany.
Sinapis aetheroleum – Olejek gorczyczny uzyskiwany jest z nasion gorczycy czarnej (Brassica nigra). Głównym składnikiem czynnym olejku (92%) jest izosiarkocjanian allilu. Olejek, podobnie zresztą jak i same nasiona, po podaniu na skórę powoduje silne rozszerzenie naczyń krwionośnych, wywołując przy tym uczucie intensywnego pieczenia. Działanie to jest tak silne, że może doprowadzić do uszkodzenia skóry. Z tego względu sam olejek gorczyczny stosuje się jedynie jako składnik preparatów złożonych, głównie maści do wcierań w nerwobólach. Kiedyś stosowano go również, jako składnik Spiritus Sinapis. Nasiona gorczycy ze względu na słabsze działanie są częściej stosowane, również jako składnik leków wykorzystywanych w leczeniu bóli reumatycznych czy stanów zapalnych korzonków.
Pini Sibericum aetheroleum - Olejek pichtowy jest olejkiem pozyskiwanym z pędów Jodły syberyjskiej (Abies sibirica). Amerykańskie i brytyjskie farmakopee pochodzące z przełomu XIX i XX wieku przypisują mu właściwości podobne do zwykłego olejku sosnowego (Oleum Pini), czyli działanie przeciwreumatyczne, oraz wskazują jako lek stosowany w postaci nacierań i inhalacji w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych. Zawarte w nim składniki mają działanie odkażające wykrztuśne i przeciwbakteryjne. Wiele współczesnych nam źródeł przypisuje mu również zdolności do stymulowania układu odpornościowego. Przeprowadzono eksperymenty na zwierzętach wskazujące na to, że składniki olejku mogą hamować rozwój wirusa grypy poprzez nieswoistą aktywację układu odpornościowego.
Terebinthinae aetheroleum – Olejek terpentynowy otrzymuje się poprzez destylację żywicy sosnowej (Balsamum Pinui sylv.) Żywicę tą pozyskuje się poprzez nacinanie pni Sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris). Głównymi składnikami czynnymi są: pineny, kamfen i karen. Terpentyna zastosowana na skórę działa drażniąco (wchodzi w skład Neo-capsiedrmu)i słabo antyseptycznie. Dobrze wchłania się przez skórę i ułatwia wchłanianie innych rozpuszczonych w niej substancji. Ma także zastosowanie jako źródło do izolacji pinenów o słabych działaniach drażniących. Pineny te wykazują właściwości żółciotwórcze i żółciopędne, wchodzą w skład niektórych, podawanych doustnie preparatów złożonych np. Terpicholu. Olejek terpentynowy stosowany wziewnie (inchalacje) ma działanie wykrztuśnie i wykorzystywany jest w przewlekłych zapaleniach dróg oddechowych. Poza medycyną terpentyna znalazła zastosowanie jako rozpuszczalnik do niektórych farb i lakierów.
Thymi aetheroleum- Olejek tymiankowy. Uzyskuje się go z ziela tymianku pospolitego (Thymi herba). Głównymi składnikami olejku są tymol, karwakrol i alfa pinen. Olejek ma bardzo silne własności antyseptyczne. Stosuje się go również ze względu na jego działanie wykrztuśne. Pobudza ruchy rzęsek wyścielających drogi oddechowe i nasila wydzielanie śluzu. Podaje się go głównie w przypadku kaszlu i w nieżycie dróg oddechowych. Stosuje się go wtedy najczęściej w postaci inhalacji. Rzadziej wykorzystuje się jego słabe działanie żółcio- i moczopędne. Ze względu na działania uboczne (nudności, zapalenie żołądka, uszkodzenia nerek) olejek tymiankowy stosuje się wewnętrznie jedynie jako składnik preparatów złożonych. Olejek można także stosować zewnętrznie jako środek odkażający, przeciwświądowy i przeciwzapalny.
Ostatnia aktualizacja: 2017-02-13