Reklama:

Leki roślinne stosowane w schorzeniach kobiecych

from PxHere

Ziołolecznictwo ma bardzo długą tradycję w ginekologii i położnictwie. Pomimo wprowadzenia wielu nowoczesnych preparatów chemicznych, nadal istnieje dużo wskazań do stosowania leków roślinnych w chorobach kobiecych. Problemem może być to, że leki roślinne wymagają często dłuższego okresu stosowania niż leki syntetyczne, dlatego to te drugie wiodą obecnie prym w leczeniu większości dolegliwości, zaliczanych do chorób kobiecych. Niemniej w przypadku niektórych chorób (szczególnie tych o długotrwałym przebiegu) i pacjentek (z przeciwwskazaniami do stosowania leków syntetycznych), leki roślinne nadal odgrywają dużą rolę w postępowaniu terapeutycznym.

Do najczęściej występujących schorzeń kobiecych zalicza się:

• zakażenia i zapalenia narządów płciowych
• bolesne i skąpe miesiączkowanie
• nadmierne krwawienia miesiączkowe
• zaburzenia okresu przekwitania
• zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Zakażenia i zapalenia narządów płciowych

Narządy płciowe kobiety, ze względu na swoją budowę i fizjologię, są dość podatne na różnego rodzaju zakażenia i stany zapalne. Zakażenia te mogą być wywołane różnego rodzaju patogenami: bakteriami chorobotwórczymi, wirusami, pierwotniakami i grzybami. Do najczęstszych zakażeń zaliczamy:

• zapalenie sromu - najczęstszą przyczyną są gronkowce; objawy to ból, pieczenie i uczucie swędzenia.
• grzybica sromu - objawy to obrzęk i zaczerwienienie pokryte białym nalotem, leczenie to środki przeciwgrzybiczne (Clotrimazol) i przeciwzapalne.
• opryszczka sromu - ma wygląd drobnych pęcherzyków z przejrzystą treścią, która następnie mętnieje. Towarzyszy jej swędzenie i pieczenie.
• zapalenie pochwy - najczęściej rzęsistkowe lub grzybicze.

We wszystkich przypadkach, oprócz leczenia przyczynowego, zalecane jest leczenie przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe. W leczeniu tym stosuje się podmywania, nasiadówki i irygacje z wykorzystaniem surowców roślinnych zawierających:

• garbniki - posiadające działanie ściągające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.
• olejki eteryczne - o działaniu przeciwbakteryjnym.
• śluzy - o działaniu powlekającym i przeciwzapalnym.
• flawonoidy - o działaniu przeciwzapalnym.

Najczęściej wykorzystane surowce roślinne:

• surowce garbnikowe:
  • Quercus cortex - kora dębu FP XI,
  • Tormentillae rhizoma - kłącze pieciornika FP XI,
• surowce olejkowe i olejki
  • Millefoili herba - ziele krwawnika FP XI,
  • Matricariae flos - kwiat rumianku FP XI,
  • Matricariae aetheroleum - olejek rumiankowy FP XI,
  • Melaleucae aetheroleum (Tea Tree Oil) - olejek z drzewa herbacianego FP XI,
• surowce śluzowe
  • Plantaginis lanceolatae folium - liść babki FP XI,
• surowce flawonoidowe
  • Calendulae flos - kwiat nagietka,
• surowce mieszane
  • Salviae officinalis folium - liść szałwii FP XI (olejki i garbniki),
  • Lami albi flos - kwiat jasnoty białej (surowiec flawonoidowy z zawartością śluzów i garbników)

Lami albi flos - kwiat jasnoty białej

Lamium album L. - Jasnota biała (pokrzywa biała)

Surowiec zawiera flawonoidy (glikozydy kwercetyny), idydoidy i sekoirydoidy, związki śluzowe, garbniki, kwasy fenolowe.

Kwiat jasnoty, dzięki obecności flawonoidów, działa przeciwzapalnie i uszczelniająco na naczynia krwionośne. Pozostałe, zawarte w surowcu grupy substancji czynnych (idydoidy, śluzy i garbniki), również działają przeciwzapalnie. Śluzy dodatkowo powlekająco, a po podaniu doustnym, zwiększają na drodze odruchowej wydzielanie śluzu w oskrzelach i ułatwiają usuwanie zalegającej w nich wydzieliny. Garbniki nadają surowcu działanie przeciwbakteryjne, nasilając też właściwości do hamowania mikrokrwawień.
Wskazania: W nieswoistych, białych upławach z pochwy i w nadmiernych krwawieniach miesięcznych. Zewnętrznie w stanach zapalnych skóry i jamy ustnej. Wewnętrznie, obecnie bardzo rzadko, w nieżytach górnych dróg oddechowych z gęstą zalegającą wydzieliną - w celu ułatwienia odkrztuszania

Preparaty roślinne stosowane w zapaleniach narządów płciowych:
mieszanki ziołowe: Vagosan (kora dębu, koszyczek rumianku, ziele rdestu ptasiego, liść szałwii, liść pokrzywy, kwiat nagietka),
tabletki dopochwowe: Calendulin, Vagical (Calendulae flos extr. Sicc.),
płyny/krople: Azucalen (Calendula officinalis, Chamomilla recutita), Azulan.

Bolesne miesiączkowania

Są to bóle w podbrzuszu i okolicy krzyżowej, występujące na początku miesiączki. Nasilenie objawów jest różne, od dyskomfortu do bólu uniemożliwiającego normalne funkcjonowanie. Jest to dolegliwość występująca u około 40% kobiet, przy czym około 10% odczuwa duże nasilenie dolegliwości. Bolesne miesiączkowanie może mieć podłoże organiczne (zmiany położenia i wady macicy, zwężenia kanału szyjki macicy, mięśniaki macicy, endometrioza) - wtedy stosuje się leczenie przyczynowe.

Przyczyną tej dolegliwości mogą być również zaburzenia czynnościowe:

• nadmierna kurczliwość mięśnia macicy,
• nieprawidłowe złuszczanie się endometrium,
• uwarunkowania hormonalne,
• czynniki psychiczne.

W tych przypadkach stosuje się NLPZ-ty, leki uspokajające, leki hormonalne, betamimetyki, spazmolityki. Nie powinno się jednak stosować kwasu acetylosalicowego (np. Aspiryna), ponieważ może on zwiększyć krwawienie i przedłużyć czas jego trwania.

W leczeniu tej dolegliwości stosuje się również leki ziołowe np.: rozkurczowe, czy rzadziej, łagodne leki uspokajające.

• Matricariae flos - kwiat rumianku FP XI,
• Calendulae flos - kwiat nagietka,
• Millefolii Herba - ziele krwawnika FP XI,
• Melissae folium - liść melisy FP XI

Millefolii Herba - Ziele krwawnika FP XI

Achillea millefolium L. - Krwawnik pospolity

Roślina: Achillea millefolium L. - Krwawnik pospolity

Zawiera olejek: chamazulen, pinen, tujon, borneol, kariofylen. Pozostałe substancje czynne to proazuleny i substancje gorzkie , flawonoidy i garbniki.

Chamazulen obecny w olejku warunkuje działanie przeciwzapalne surowca. Olejek wykazuje ponadto działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne. Obecność goryczy pobudza łaknienie i zwiększa wydzielanie soku żołądkowego. Garbniki działają ściągająco. Zaobserwowano także działanie rozkurczające na mięśnie gładkie. Składniki olejku mogą powodować zmniejszenie bólu spowodowanego skurczem jelit.
Wskazania do stosowania: wewnętrznie w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych z niestrawnością, wzdęciami i kurczowymi bólami żołądka. Zewnętrznie w stanach zapalnych błon śluzowych i skóry, u kobiet wewnętrznie w bolesnych i skąpych miesiączkach i stanach skurczowych w obrębie miednicy mniejszej.
Uwagi: Niektóre uczulone osoby reagują na surowiec i jego wyciągi wysypką.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Millefolii Herba.

Nadmierne krwawienia miesiączkowe

Dolegliwości te polegają na obfitych i przedłużających się krwawieniach miesięcznych oraz cyklach krótszych niż 24 dni. Zaburzenia te mogą wystąpić pod wpływem różnych czynników np. psychogennych, czy warunków środowiskowych.

Przyczynami nadmiernych krwawień mogą być:

• nieprawidłowości dotyczące powierzchni endometrium np. mięśniaki i polipy,
• zakażenia,
• wewnątrzmaciczne wkładki antykoncepcyjne - ich używanie wiąże się z bardziej obfitymi krwawieniami,
• endometrioza,
• policystyczne jajniki
• okres klimakterium.

W związku z licznymi przyczynami (niektórymi bardzo groźnymi) nadmiernych krwawień miesięcznych, należy skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia przyczyny i metody leczenia, jeżeli takowe jest konieczne.
Przedłużające się nadmierne krwawienia mogą wywoływać objawy wtórnej niedokrwistości.

Surowce roślinne stosowane w obfitych miesiączkach:

• Anserini herba - ziele pięciornika gęsiego
• Polygoni hydropiperis herba - ziele rdestu ostrogorzkiego FP VI,
• Erigeron canadensis herba - ziele przymiotła kanadyjskiego,
• Bursae pastoris herba - ziele tasznika pospolitego,
• Lamii albi flos - kwiat jasnoty białej,
• Viburni opuli cortex - kora kaliny koralowej

Anserini herba - ziele pięciornika gęsiego

Potentilla anserina L - pięciornik gęsi

Związki czynne zawarte w surowcu to garbniki, flawonoidy, kumaryny. W mniejszych ilościach kwasy organiczne i związki goryczowe.

Surowiec, dzięki obecności garbników, wykazuje działanie ściągające i przeciwzapalne. Pobudza również wydzielanie żółci i soku żołądkowego.
Ziele pięciornika stosowne jest w biegunkach i w stanach zapalnych błon śluzowej i jamy ustnej. Surowiec stosowany jest również w zaburzeniach trawiennych, oraz obfitych i bolesnych miesiączkach o podłożu skurczowym i w okresie klimakterium.

Polygoni hydropiperis herba - ziele rdestu ostrogorzkiego FP VI

Polygonum hydropiper - rdest ostrogorzki

Zawiera związki flawonoidy: glikozydy kwercetyny - rutozyd. Zawiera także garbniki, kwasy fenolowe i olejek eteryczny, w którym występują aldehydy seskwiterpenowe o ostrym smaku i zapachu.

Wyciągi alkoholowe z surowca posiadają właściwość hamowania niezbyt obfitych krwotoków wewnętrznych. Powodują nieznaczne podwyższenie krzepliwości krwi i obniżenie ciśnienia krwi. Stosowane są do hamowania zbyt długotrwałych i obfitych miesiączek. Zawarty w surowcu rutozyd zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych. Wyciągi wodne, ze względu na większą zawartość garbników, działają głównie ściągająco i przeciwbakteryjnie.
Ziele rdestu ostrogorzkiego jest składnikiem pieprzu ziołowego.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Polygoni hydropiperis herba.

Erigeronis canadensis herba - ziele przymiotła kanadyjskiego

Erigeron canadensis - przymiotno kanadyjskie Harry Rose from South West Rocks, Australia

Erigeron canadensis - przymiotno kanadyjskie

Surowiec zawiera garbniki, flawonoidy, olejek eteryczny, polisacharydy.

Zawarte w zielu przymiotna garbniki działają przeciwkrwotocznie i przeciwbiegunkowo. Mają również działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Zawarte w surowcu polisacharydy wykazują działanie przeciwpłytkowe. Ziele przymiotna kanadyjskiego jest stosowane jako środek hamujący krwawienie.
Wyciągi z surowca stosowane są do zatrzymania krwotoków z narządów rodnych, krwawień w przewodzie pokarmowym, w drogach moczowych i w płucach. Surowiec jest rzadziej stosowany w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego i w chorobach układu moczowego - jako środek moczopędny.
Preparaty płyny/krople: Hemorigen

Viburni opuli cortex - kora kaliny koralowej

Viburnum opulus - kalina koralowa

Surowiec zawiera garbniki, triterpeny, fitosterole i olejek eteryczny. Zawiera też kumaryny, w tym skopoletynę, której przypisuje się prawdopodobne działanie rozkurczowe.

Surowiec obniża napięcie mięśni gładkich macicy. Działa przeciwkrwotocznie na narządy rodne.
Wyciągi z surowca znajdują zastosowanie w leczeniu bolesnych skurczy macicy i zaburzeniach miesiączkowania, oraz przy dodatkowych krwawieniach w okresie przekwitania.
Tradycyjnie surowiec stosowany był jako lek przeciwporonny.

Bursae pastoris herba - ziele tasznika pospolitego

Capsella bursa-pastoris - tasznik pospolity

Surowiec zawiera flawonoidy (rutyna, diosmina, hesperydyna), aminokwasy, monoterpeny i garbniki.

Wyciągi ze świeżego surowca zmniejszają krwawienie z dróg rodnych i moczowych oraz z przewodu pokarmowego. Zwiększają również nieznacznie napięcie mięśni macicy. Surowiec jest stosowany w leczeniu nadmiernych krwawień w trakcie miesiączki, rzadziej w leczeniu biegunek i stanach zapalnych pęcherza. Jest też wykorzystywany pomocniczo w leczeniu PMS.

Stan napięcia przedmiesiączkowego (PMS - premenstrual tension syndrome)

Jest to zespół psychicznych, emocjonalnych i somatycznych objawów jakie pojawiają się u kobiet w okresie poprzedzającym miesiączkę i ustępują po jej pojawianiu się. Mają one różną postać i nasilenie. Można wyróżnić tu objawy ginekologiczne, np. tkliwość piersi, czy ich samoistny ból (mastopatia), psychologiczne - stany depresyjne lub nadmierna drażliwość, neurologiczne - bóle głowy, migreny. U niektórych pacjentek obserwuje się również zmiany dermatologiczne np. trądzik. Do częstych dolegliwości zalicza się też bóle np. w okolicy krzyża, podbrzuszu lub w pachwinach. PMS związany jest najprawdopodobniej ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi w organizmie kobiety w trakcie cyklu miesiączkowego, ale ich dokładny mechanizm i przyczyny nie są w pełni znane. Niektóre z badań wskazują, że jedną z przyczyn może być osłabienie reakcji organizmu na serotoninę.

W leczeniu tej dolegliwości stosuje się klika surowców roślinnych Zaliczyć do nich można:

• Agni casti fructus FP - owoc niepokalanka FP XI
• Cimicifugae rhizoma et radix - kłącza pluskwicy FP XI
• Lycopi herba FP - ziele karbińca FP XI
• Millefolii herba - ziele krwawnika FP VI FP XI

Zastosowanie mają tu również surowce roślinne, działające bezpośrednio na niektóre objawy tej dolegliwości np.: zioła o działaniu uspokajającym i rozkurczowym.

Agni casti fructus - owoc niepokalanka FP XI

Vitex agnus-castagnus L. - niepokalanek pieprzowy

Vitex agnus-castagnus L. - niepokalanek pieprzowy (pospolity)

Surowiec zawiera diterpeny oraz irydoidy glikozydowe : agnuzyd, aukubinę. Ponadto flawonoidy lipofilnę np.: kastycyna, olej tłusty i olejek eteryczny.

Zawarte w wyciągu z surowca diterpeny (łącząc się z receptorami dopaminowymi typu D2 ,przez co wykazują aktywność dopaminergiczną) hamują wydzielanie prolaktyny, której nadmiar jest jedną z przyczyn zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Substancje zawarte w niepokalanku powodują również zwiększenie wytwarzania hormonu lutenizującego i hamowanie uwalniania foliotropiny.
Wskazania: Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS), zaburzenia miesiączkowania (nieregularne, skąpe cykle).
Preparat: Castagnus

Lycopi herba - ziele karbińca FP XI

Lycopus europeaus - karbieniec europejski Żródło: Carl Axel Magnus Lindman - Bilder ur Nordens Flora Stockholm

Lycopus europeaus - karbieniec europejski

Surowiec zawiera fenolokwasy (pochodne kwasu hydroksycynamonowego - którym przypisuje się główne właściwości farmakologiczne surowca), flawonoidy, garbniki, diterpeny i niewielkie ilości oleju eterycznego.

Ziele karbieńca stosowane jest w leczeniu nadczynności tarczycy jako surowiec antytyreotropowy. Ze względu na hamowanie wydzielania prolaktyny, stosowany jest również w łagodzeniu bolesności piersi - również w przebiegu PMS.

Zaburzenia okresu przekwitania

Menopauza jest naturalnym procesem biologicznym, podczas którego, w wyniku osłabienia funkcji hormonalnej jajników, dochodzi do ustania menstruacji. Jest okresem przejściowym od okresu rozrodczego do okresu starości. Okres menopauzy przypada zwykle pomiędzy 45 a 55 rokiem życia kobiety. W wyniku nasilającego się niedoboru hormonów jajnikowych dochodzi do wystąpienia szeregu dolegliwości, które mogą w znaczny sposób zmniejszać komfort życia i zakłócać funkcjonowanie kobiety w tym okresie.
Najczęściej obserwuje się m.in.: zmiany naczynioruchowe, zaburzenia emocjonalne, zmiany w koścu oraz zaburzenia metabolizmu lipidów i węglowodanów.
Do objawów naczynioruchowych należą uderzenia gorąca i nadmierna potliwość o różnorodnym nasileniu. Często obserwuje się zaburzenia pamięci i koncentracji, obniżenie nastroju, bezsenność, trudności w podejmowaniu decyzji. Menopauza wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem zapadalności na osteoporozę.
Objawy menopauzy są często łagodzone hormonalną terapią zastępczą (HTZ). Niestety, nie wszystkie kobiety mogą z niej skorzystać. Starsze publikacje dotyczące fitoterapii zalecały jedynie przyjmowanie w tym okresie preparatów o działaniu uspokajającym. Okazało się jednak, że dobrą alternatywą hormonalnej terapii zastępczej są również wyciągi z niektórych ziół, zawierające substancje o działaniu estrogennym (fitoestrogeny).

Fitoestrogeny są to substancje pochodzenia roślinnego, które z racji swojej budowy chemicznej, wykazują w organizmie ludzkim działania podobne do estrogenu. Związki te mogą mieć budowę steroidową lub izoflawonoidową. Zaliczamy je wtedy odpowiednio do:

• fitosteroli,
• izoflawonów.

Do najsilniejszych izoflawonów o takim działaniu zaliczamy genisteinę, daidzeinę i ich glikozydy.
Do innych grup związków o działaniu fitoestrogenowym zaliczamy:

• kumestany -podobne strukturalnie do izoflawonoidów, występują w chmielu i kukurydzy oraz w niektórych roślinach pastewnych - szczególnie dużo w koniczynie czerwonej;
• lignany - mają słabe działanie, występują w oleju sezamowym, oliwkach oraz nasionach lnu i słonecznika.

Wykazano, że stosowanie izoflawonoidów o działaniu fitoestrogenów pozwala na zachamowanie rozwoju chorób układu krążenia (działanie przeciwmiażdżycowe, poprawa elastyczności naczyń), zmniejsza rozwój chorób nowotworowych, oraz spowalnia rozwój osteoporozy.
Istnieją również związki roślinne o aktywności progesteronowopodobnej - zaliczamy je do fitoprogestagenów - związki takie występują np. w ekstraktach z różnych gatunków koniczyny.

Surowce roślinne stosowane w łagodzeniu objawów przekwitania:

• surowce o działaniu uspokajającym
  • Melissae folium - liść melisy FP XI,
  • Valerianae radix - korzeń kozłka FP XI,
  • Crataegi folium cum flore - kwiatostan głogu FP XI,
• surowiec o działaniu uspokajającym i fitoestrogenowym
  • Lupuli flos - szyszka chmielu FP XI
• surowce o działaniu fitoestrogenowym
  • Cimicifugae rhizoma et radix - kłącze pluskwicy FP XI,
  • Sojae semen - nasienie soi,
  • Puerariae lobatae radix - korzeń kudzu FP XI

Cimicifugae rhizoma et radix - kłącza pluskwicy FP XI

Cimicifuga racemosa - pluskwica groniasta

Związki czynne to glikozydy triterpenowe np.: akteina, cimigenol. Fitosterole i kwasy tłuszczowe.

Wyciągi z cimicifugi działają dzięki obecności glikozydów triterpenowych o właściwościach zbliżonych do estrogenów. Skutecznie łagodzą uciążliwe objawy menopauzy - uderzenia gorąca, pocenie się, bóle głowy. Pacjentki odczuwają poprawę po około 5-6 tygodniach stosowania.
Preparaty z pluskwicy są dobrze tolerowane (mało działań niepożądanych) i mogą być z powodzeniem stosowane w leczeniu objawów menopauzy, szczególnie u tych kobiet, które nie mogą być leczone tradycyjną terapią estrogenową. Zalecany czas terapii to 6 miesięcy, a dzienna dawka to około 40 mg wyciągu.

Więcej o surowcu znajdziesz w monografii: Cimicifugae rhizoma et radix.

Sojae semen - Nasienie soi

Glycine max - Soja warzywna

Surowiec zawiera saponiny, izoflawony (genisteina, daidzeina i glyceteina), inchibitory proteazy. Ponadto dużą wartość odżywczą mają zawarte w surowcu olej (duża zawartość kwasów nienasyconych) oraz białka.

Zawarte w soi izoflawonoidy łączą się z receptorami estrogenowymi w organizmie kobiety, dzięki czemu łagodzą dolegliwości związane z okresem przekwitania. Zmniejszają psychiczne i wegetatywne dolegliwości związane ze spadkiem poziomu estrogenów w tkankach. Surowiec zawiera również saponiny, które wywierają korzystny wpływ na poziom cholesterolu we krwi.
Z soi uzyskuje się lecytynę - glicerofosfolipid, składnik błon komórkowych i osłonek nerwów. Zawarte w surowcu inhibitory proteinazy mają działanie przeciwnowotworowe.
Uwagi: Nie stosować dłużej niż 2 lata. Soja może wywołać reakcje alergiczne. Soja zawiera związki należące do tioglikozydów, które przy długotrwałym spożyciu mogą przyczyniać się do powstania wola tarczycy.

Radix Puerariae - korzeń kudzu FP FP XI

Pueraria montana Fot: Forest & Kim Starr

Pueraria lobata - kudzu (Ołownik łatkowaty)

Surowiec zawiera izoflawanoidy, spośród których zidentyfikowano między innymi puerarynę i daidzinę.

Roślina jest wykorzystywana w tradycyjnej medycynie chińskiej. Ma bardzo szeroki zakres wskazań: od przeziębienia, poprzez nieżyt żołądka, aż po leczenie dusznicy bolesnej. Surowiec jest również stosowany tradycyjnie do leczenia osób w starszym wieku - w tym kobiet w okresie menopauzy. Badania potwierdziły działanie przeciwgorączkowe surowca, prowadzi się również doświadczenia mające potwierdzić skuteczność zastosowania tego surowca w leczeniu choroby alkoholowej.

mgr farmacji Łukasz Ejsmont
Data: 2021-12-08