Związki czynne są substancjami chemicznymi o określonych działaniach farmakologicznych. To właśnie te substancje, zawarte w roślinach, są odpowiedzialne jakościowo i ilościowo za działanie surowca leczniczego.
Związki czynne bywają nazywane również ciałami czynnymi bądź frakcjami czynnymi.
Surowiec może zawierać jeden związek czynny. Z reguły jednak zwiera kilka. Różne substancje czynne zawarte w surowcu roślinnym mogą wykazywać podobne kierunki działania - mówimy wtedy o synergizmie (sumowaniu się) ich działań. Na przykład - zawarte w szałwii olejki eteryczne i garbniki wykazują działanie p/bakteryjne. Mogą też mieć przeciwstawne działania - mówimy wtedy o antagonizmie. Przykładem takiej sytuacji jest korzeń rzewienia, który zawiera garbniki i antranoidy - substancje o przeciwstawnych działaniach: zapierającym i przeczyszczającym.
Synergizm może być:
Związki czynne zawarte w surowcach roślinnych zalicza się do metabolitów pierwotnych bądź wtórnych.
Metabolity pierwotne (zw. też substancjami podstawowymi) są produktami I - rzędowej przemiany materii rośliny. Są to przemiany, które prowadzą do uzyskania podstawowych dla komórek roślinnych składników. Substancje te są niezbędne do życia rośliny. Pełnią one funkcje energetyczne, budulcowe, zapasowe.
Każda roślina syntetyzuje substancje pierwotne.
Do metabolitów pierwotnych zaliczamy:
Niektóre spośród nich to środki farmaceutyczne.
Metabolity wtórne to produkty II - rzędowej przemiany materii rośliny. Nie pełnią one podstawowych funkcji w życiu rośliny i występują jedynie w pewnych grupach systematycznych roślin. Aby powstały, musi zajść najpierw metabolizm pierwotny. Wiele z nich jest wykorzystywanych w lecznictwie. Znanych jest ok. 50 tys. metabolitów wtórnych, a część z nich jest obdarzona aktywnością farmakologiczną.
Ostatnia aktualizacja: 2017-10-16