Olejki eteryczne

Olejki eteryczne są znanymi od wieków substancjami roślinnymi, których używa się do celów kosmetycznych, leczniczych i spożywczych. Ze względu na łatwość ich otrzymywania z roślin (poprzez destylację z parą wodną) należą do jednych z najdłużej wykorzystywanych przez ludzi substancji leczniczych pochodzenia roślinnego. Z tego też względu są one najlepiej chyba poznanymi pod względem działania substancjami roślinnymi. Duża różnorodność w budowie chemicznej olejków eterycznych pociąga za sobą dużą rozpiętość w zakresie działań farmakologicznych. Olejki posiadają jednak wspólne dla wszystkich działanie - po zastosowaniu w postaci nierozcieńczonej drażnią skórę i błony śluzowe. Większość z nich posiada również charakterystyczny zapach i smak, co sprawia, że są one często stosowane jako corigens - czyli substancje poprawiające zapach lub smak preparatów farmaceutycznych.

Mimo dużej różnorodności w aktywności farmakologicznej można wyróżnić kilka najczęściej spotykanych typów działań olejków eterycznych:

1. Działanie drażniące skórę (rubefacienta, irritantia), które objawia się jej zaczerwienieniem. Nieumiejętnie użyte olejki mogą wywoływać stany zapalne. Za tego typu działanie odpowiedzialne są takie substancje jak pinen, limonen, kamfora czy borneol oraz izosiarkocjaniany. Działanie takie obserwuje się najczęściej po zastosowaniu takich olejków jak Rosmarini aetheroleum, Eucalipti aetheroleum, Sinapis aetheroleum lub też wyizolowanych z nich substancji czynnych.
2. Działanie moczopędne (diuretica). Polega ono na drażnieniu kanalików nerkowych przez związki pochodzące z olejków eterycznych. Takie właściwości posiada dużo olejków, a szczególnie Juniperi aetheroleum i Petroselin aetheroleum. Z reguły jednak w tym celu stosuje się inne, słabsze olejki. Należy pamiętać, że zbyt duże ich dawki mogą uszkadzać kanaliki nerkowe.
3. Działanie wykrztuśne (expectorans). Większość olejków o tym działaniu można podawać drogą doustną. Wchłaniają się one wtedy z przewodu pokarmowego i są częściowo wydalane z organizmu przez drogi oddechowe. Drażnią błonę śluzową oskrzeli, prowadząc do nasilonej sekrecji śluzu i pobudzenia ruchu rzęsek wyścielających drogi oddechowe. Prowadzi to w końcu do nasilenia odruchu kaszlu. Olejki o tym działaniu można podawać również droga wziewną za pomocą inhalacji. Działaniem takim charakteryzuje się na przykład Anisi aetheroleum, Eucalypti aetheroleum czy Thymi aetheroleum.
4. Działanie przeciwzapalne (antiphlogastica), które związane jest z obecnością azulenów w niektórych olejkach. Takim działaniem charakteryzują się Chamomillae aetheroleum i Millefolii aetheroleum.
5. Działanie żółciopędne i żółciotwórcze (cholagoga, choleretica). Takimi właściwościami charakteryzuje się Menthae piperitae aetheroleum i jego główny składnik mentol, oraz takie składniki olejków jak borneol fenchon, pipeny, terpineol.
6. Działanie spazmolityczne w obrębie przewodu pokarmowego. Takie działanie mają surowce olejkowe: Anthodium Chamomillae, F. Carvi, F. Foeniculi, F. Coriandri, Rchizoma Calami i ich wyizolowane olejki. Są one szczególnie często stosowane u dzieci i osób starszych.
7. Działanie przeciwrobacze (anthelmintica), którym charakteryzują sie olejki zawierające tujon np: Herba Absinthii. Ze względu na szeroką gamę nowoczesnych i o wiele bezpieczniejszych leków (tujon jest toksyczny), takie wykorzystanie surowców olejkowych nie jest obecnie spotykane w praktyce.
8. Działanie antyseptyczne, które wykazują olejki zawierające dużo związków fenolowych np: Thymi aetheroleum, Caryophylii aetheroleum.
9. Działanie polegające na zwiększaniu łaknienia np Aurantii aetheroleum, Cinnamoni aetheroleum. Najczęściej związane jest z obecnością substancji goryczowych.
10. Inne, indywidualne dla olejków działania np uspokajające dla Valerianae aetheroleum lub poronne dla Sabine aetheroleum.
11. Działanie aromatyzujące, które wykorzystuje się do poprawy smaku i zapachu leków.

Olejki stosuje się najczęściej na kilka sposobów:
 
• Poprzez inhalacje – kilka kropel olejku dodaje się do gorącej wody, a następnie wdycha parę zawierającą olejek. Można to robić za pomocą miski i ręcznika (zakrywając ręcznikiem głowę i nachylając się nad panującym naczyniem) lub z wykorzystaniem specjalnie skonstruowanych w tym celu inhalatorów. Ta metoda wykorzystywana jest w przypadku olejków o działaniu przeciwbakteryjnym czy wykrztuśnym. Stosowana jest też z pewnymi modyfikacjami w aromaterapii.
• Na powierzchnię skóry – olejek jest składnikiem maści, lub oleju do masażu, który aplikujemy na skórę. Ten sposób wykorzystuje się często w aromaterapii (olejki do masażu) lub w przypadku olejków o działaniu rozgrzewającym, stosowanych w chorobach reumatycznych. Nie należy używać samych olejków bezpośrednio na skórę – działają wtedy silnie drażniąco i uszkadzająco.
• W preparatach złożonych do użytku wewnętrznego - syropach, tabletkach do ssania. Tak stosuje się olejki o działaniu wykrztuśnym czy przeciwbakteryjnym. Olejki mające działania żółciopędne czy pobudzające wydzielanie soku żołądkowego stosuje się najczęściej w nalewkach złożonych i tabletkach do połykania.

Ostatnia aktualizacja: 2017-02-13